Strijd om winkels buiten het stadshart leidt tot rechtszaken tegen gemeenten

Zeker vijftien gemeenten hebben het afgelopen jaar in de rechtszaal tegenover winkels gestaan die zich buiten het centrum willen vestigen. Gemeenten zijn bang voor doodse winkelstraten en willen winkels in de stads- of dorpskern hebben. Maar discounters als Action en Lidl zijn vaak op zoek naar goedkope plekken buiten het centrum, waar ruimte is om te parkeren.

Zo buigt de rechtbank Noord-Nederland zich op dit moment over een zaak die de exploitant van winkelgebied Sontplein aanspande tegen het stadsbestuur van Groningen. Dat verbood de vestiging van onder meer een Big Bazar en een Action op het terrein. Het Zuid-Limburgse Kerkrade voorkwam de vestiging van een winkelboulevard op de grens met Heerlen, en moet nu op een hoger beroep rekenen. De Noord-Brabantse gemeente Cranendonck moest na een rechtszaak de vestiging van een supermarkt buiten het centrum van Budel toestaan.

In het kort

• Gemeenten staan in de rechtszaal tegenover discounters die zich buiten de stads- of dorpskern willen vestigen.
• De gemeenten willen leegstand in het centrum voorkomen, maar bedrijven als Lidl en Action zoeken goedkope locaties.
• Daarbij maken de discounters handig gebruik van verkeerd geformuleerde bestemmingsplannen.

Gemeenten worden strenger tegen winkels die zich buiten het stads- of dorpshart willen vestigen, omdat er steeds meer leegstand is in winkelstraten in het centrum. Supermarkten en discounters zijn publiekstrekkers, die een winkelgebied tot een succes kunnen maken – of tot een flop. De Franse en Belgische hypermarchés, vaak gevestigd aan de rand van een leeg stadscentrum, gelden als schrikbeeld. Maar deze winkels geven vaak de voorkeur aan een locatie buiten het centrum, waar de grond goedkoper is en klanten kunnen parkeren.

‘De omvang van de ‘verkeerde’ plannen is enorm’
~ Wanda Blommensteijn, adviesbureau BRO

‘Witte vlek’

Net als in Budel moeten veel gemeenten de vestiging van een nieuwe Lidl of Action in het buitengebied toch accepteren. Vaak komt dat door verkeerd geformuleerde bestemmingsplannen. Op een groot aantal bedrijventerreinen mogen zich winkels vestigen, hoewel de betreffende gemeente dat niet zo heeft bedoeld. Dat komt doordat de bestemmingsplannen verouderd zijn, en niemand meer precies weet wat erin staat. Of omdat er sprake is van een ‘witte vlek’, een plek waarvoor geen bestemmingsplan bestaat. Winkels als Action, Lidl of Aldi azen vaak op dit soort plekken.

De omvang van de ‘verkeerde’ plannen is enorm, stelt Wanda Blommensteijn van adviesbureau BRO, dat gemeenten helpt de winkelplannen in kaart te brengen, en overbodige te schrappen. ‘Afgaande op de gemeenten waar we tot nu toe de bestemmingsplannen hebben geïnventariseerd, gaat het in heel Nederland om miljoenen vierkante meters’, zegt ze.

Dat bestemmingsplannen niet meer aan de wensen voldoen, wordt meestal pas opgemerkt als een winkelketen een vergunning aanvraagt voor een nieuwe vestiging. Dan is het te laat, want als een gebouw binnen de bestemmingsplannen past, moet de gemeente het toestaan. ‘Gemeenten hebben de boel niet op orde, en daar spelen de Actions en Aldi’s van deze wereld handig op in’, zegt Cees-Jan Pen, lector De ondernemende regio aan de Fontys Hogeschool.

Een woordvoerder van Action laat weten dat het bedrijf de redenen van gemeenten begrijpt en er graag in meegaat. Zo verhuisde het filiaal in het Groningse Oude Pekela vorig jaar terug naar het centrum. Maar volgens Action is dat niet altijd mogelijk, omdat er in het centrum vaak te weinig ruimte is, klanten er niet kunnen parkeren of leveranciers er niet bij kunnen.

‘Gemeenten hebben de boel niet op orde, en daar spelen de Actions en Aldi’s van deze wereld handig op in’
~ Cees-Jan Pen, lector Fontys Hogeschool

Miljoenen aan schadeclaims

Het schrappen van de plannen gaat niet zomaar, want eigenaren van grond en panden kunnen dan schadeclaims indienen tegen de gemeente. ‘Dat kan oplopen tot miljoenen euro’s per gemeente’, zegt Blommensteijn. Om dat te voorkomen, moeten gemeenten jaren van tevoren aankondigen dat ze van plan zijn de ruimte voor winkels te reduceren. Winkels hebben dan ruim de tijd om voor die deadline een vergunning aan te vragen.

Zelfs als gemeenten hun plannen wel op orde hebben, kunnen ze winkels niet zomaar weigeren. De eerste Nederlandse gemeenten die in een groter gebied overbodige plannen willen schrappen, zijn die in de Zuid-Limburgse regio Parkstad. Ze lopen het risico dat discounters zich nog snel buiten het centrum vestigen, erkent programmamedewerker Ralph van der Straten. ‘Maar we zien ook dat een supermarkt liever met ons onderhandelt over al zijn vestigingen, dan ons op één plek een mes in de rug steekt’, zegt hij.

Zelfs als gemeenten hun plannen wel op orde hebben, kunnen ze winkels niet zomaar weigeren.

Dat komt door een uitspraak van het Europees Hof over een vestiging van schoenenketen Bristol op een woonboulevard aan de rand van het Groningse stadje Appingedam. Het Hof bepaalde in mei dat de gemeente een winkel niet zomaar mag weigeren op basis van het bestemmingsplan, maar een aanvullende onderbouwing nodig heeft.

De uitspraak kan verstrekkende gevolgen hebben voor andere gemeenten, zegt advocaat Aike Kamphuis, die is gespecialiseerd in bestemmingsplannen. Mogelijk moeten zij alle bestemmingsplannen opnieuw bekijken. Kamphuis: ‘We zien nog maar het topje van de ijsberg.’

Bron: FD.nl