De Omgevingswet: komt van uitstel afstel?
Bouwen, bouwen, bouwen. Hiermee willen de politieke partijen van links tot rechts de woningnood in Nederland aanpakken. De afgelopen jaren liep het woningtekort verder op en de stikstofproblematiek deed nog een extra duit in het zakje. De nieuwe Omgevingswet is bedoeld om de ruimtelijke ordening eenvoudiger te maken, met meer mogelijkheden voor burgers en bedrijven om zelf vergunningen te regelen. Maar de invoering van de wet per 1 januari 2022 wankelt. Stimuleert de nieuwe Omgevingswet het starten van ruimtelijke projecten? Of wordt het juist veel ingewikkelder?
Grote wetgevingsoperatie
Het kabinet noemt de Omgevingswet ‘de grootste wetgevingsoperatie sinds 1848’, het jaar van de invoering van de Grondwet. Volgens de Rijksoverheid maakt de Omgevingswet het starten van ruimtelijke projecten makkelijker. Met behulp van één digitaal loket bundelt en vereenvoudigt deze wet de verschillende regels voor ruimtelijke projecten. Hierbij gaat het onder meer om wet- en regelgeving voor bouwen, milieu, water, ruimtelijke ordening en natuur. De Omgevingswet staat voor een goed evenwicht tussen het benutten en het beschermen van de leefomgeving.
Invoering al diverse keren uitgesteld
De invoering van de Omgevingswet is al diverse keren uitgesteld: van 2017 naar 2019, vervolgens naar 2021. De wet zou nu per 1 januari 2022 ingaan, maar ook die datum wankelt. Het nieuwe ICT-systeem, waarin provincies, gemeenten, waterschappen en het kadaster vlekkeloos moeten samenwerken, hapert en rammelt aan veel kanten. Relatief eenvoudige aanvragen als het regelen van een vergunning om een boom te kappen of om zonnepanelen aan te leggen, gingen mis tijdens de proef. Bovendien lopen de voorbereidingskosten voor met name de gemeenten hoog op.
Acht maanden voor de invoering van de geplande Omgevingswet zijn er 203 van de 352 gemeenten aangesloten op het systeem. Een kleine meerderheid van deze gemeenten (183) kan een aanvraag ontvangen en pas 9 gemeenten kunnen een besluit in het kader van de Omgevingswet publiceren. Daarbij is er maar een fractie van de beoogde duizend tests uitgevoerd. Bij één test bleek de uitvoering van de wet dermate onder de maat dat aan de meest minimale vereisten niet werd voldaan, aldus gemeente Amsterdam.
Het vertrouwen neemt af
Nog meer vertraging van de Omgevingswet was volgens Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken) tot voor kort niet aan de orde. Toch geeft ze in een kamerbrief van 23 april 2021 aan dat het nu te vroeg is om tot een gedegen besluitvorming te komen over de invoering per 1 januari 2022. Ook noemt ze al twee alternatieve invoeringsdata: 1 april of 1 juli 2022. Ollongren: ‘‘De verwachting was dat het vertrouwen zou toenemen naarmate gemeenten verder zouden komen in het proces. Dit lijkt niet het geval te zijn.’’
Ook de zes grootste Nederlandse steden trekken aan de bel. Volgens de steden dreigt de Omgevingswet zó ingewikkeld te worden dat grote bouwprojecten juist in gevaar komen. Deze steden, die de komende jaren een zeer belangrijke bijdrage moeten leveren aan vermindering van de woningnood, maken zich grote zorgen. Het werken met de digitale systemen heeft hun zorgen versterkt. De overheid werkt samen met verschillende softwareleveranciers waardoor de ICT-systemen niet altijd goed op elkaar zijn afgestemd of niet voor iedereen toegankelijk zijn. De database die alles zou moeten ondersteunen wordt nu een ‘‘fragmentarische vergaarbak van informatie’’ genoemd.
Komt van uitstel afstel?
De problematiek rond de invoering van de Omgevingswet heeft ervoor gezorgd dat veel gemeenten niet staan te springen om de nieuwe wet in te voeren. Ruim één op drie wethouders wil dat invoering van de Omgevingswet wordt uitgesteld. Een kleiner deel (11 procent) zou liever zien dat de wet zelfs wordt afgeblazen. Hiertegenover staat echter een groot aantal wethouders (47 procent) die de invoeringsdatum niet wil uitstellen. Want nog meer uitstel zal leiden tot hogere kosten.
Uiterlijk eind mei wil minister Ollongren een besluit nemen over het moment van invoering, omdat de betrokken lagere overheden behoefte hebben aan duidelijkheid. Maar moeten we als Nederland dit risico wel nemen, gezien de huidige problemen op de woningmarkt? De Omgevingswet is inmiddels acht jaar oud en cruciale onderdelen zoals de ICT zijn nog steeds niet op orde. Ook zijn nieuwe onderwerpen als klimaat, gezondheid, energietransitie en stikstof vooralsnog niet voldoende geïntegreerd. Voordat de Omgevingswet succesvol kan worden ingevoerd, zullen er dus nog substantiële verbeteringen moeten plaatsvinden.
De komende weken zal er daarom door de minister en haar partners gekeken worden of de huidige planning voldoende kan bijdragen aan een goede invoering van de wet op de beoogde startdatum of op een van de alternatieve data. Of eind mei een definitieve beslissing kan worden genomen over het moment van invoering is dus nog even afwachten.
